Ο Διόνυσος, ο θεός του γλεντιού και ο Απελευθερωτής θεός
Ο Διόνυσος, γιος της Σεμέλης και του Διός, ήταν προπάντων θεός του κρασιού. Κατά τους πρώτους χρόνους η εξουσία του απλώνονταν σ' ολόκληρη τη φύση. Το χαρακτηριστικό γνώρισμα της λατρείας του ήταν κάτι σαν εκστατικό παραλήρημα που κυρίευε τους πιστούς του, οι οποίοι φαντάζονταν μέσα στο μεθύσι τους πως και οι ίδιοι συμμετείχαν στη θεϊκή φύση του.
Ο Ευριπίδης λέει:
"Ο Διόνυσος είναι θεός του γλεντιού, βασιλεύει στα συμπόσια ανάμεσα σε λουλουδένια στέφανα, ζωηρεύοντας τους χαρούμενους χορούς στον ήχο της φλογέρας. Γέλια τρελά προκαλεί και διώχνει τις μαύρες έγνοιες.
Και στο τραπέζι των θεών, το νέκταρ του αυξάνει τη μακαριότητά τους κι αντλούν οι θνητοί από τη γελαστή του κύλικα τον ύπνο και ξεχνούν τα βάσανά τους".
"...θιασεύεται ψυχάν, ἐν ὄρεσι βακχεύων ὁσίοις καθαρμοῖσιν" ("Βάκχες", 75). Οι δυο τεχνικές του Διονύσου είναι το κρασί κι ο χορός. σκοπός του δε η "κάθαρσις" με την ψυχολογική σημασία. Η μανία του χορού κι η ομαδική υστερία οδηγεί κατευθείαν στην "κάθαρσιν", δηλαδή στην απελευθέρωση του ανθρώπου. Κι ο Διόνυσος είναι ο "Ελευθέριος" και ο "Λύσιος" θεός, δηλαδή ο Απελευθερωτής θεός, που κάνει τον άνθρωπο να πάψει για λίγο να είναι ο εαυτός του και να απολυτρωθεί.
Σ' όλους σχεδόν τους μύθους, ο Διόνυσος παρουσιάζεται ανάμεσα σε μια θορυβώδης ακολουθία, όπου οι Μαινάδες αποτελούν το θηλυκό στοιχείο και οι Σάτυροι, οι Σειληνοί και ο Πάνας το αρσενικό. Οι Μαινάδες ή Βάκχες, ήταν οι παράφορες γυναίκες με την εξημμένη φαντασία και τα διεγερμένα νεύρα, που φαντάζουν σαν όντα μυθικά τα οποία ακολουθούν τον αόρατο θεό και οδηγό τους, ψάλλοντας θρησκευτικούς ύμνους, χορεύοντας ξέφρενα και βγάζοντας άγριες κραυγές. Δίπλα στις Μαινάδες ως συμπλήρωμά τους στη συνοδεία του Διονύσου υπήρχαν όντα ειδικού χαρακτήρα, μισο-άνθρωποι και μισο-ζώα, οι Σάτυροι -οι οποίοι έβαζαν στα κεφάλια τους στεφάνι από κισσό, φορούσαν μάσκες και ντύνονταν με δέρματα ζώων- και οι Σειληνοί, που όντας στην αρχή ξεχωριστοί, κατέληξαν αργότερα να συγχέονται και να θεωρούνται όμοιοι.
Οι διονυσιακές γιορτές είχαν σχέση με το τέλος του χειμώνα και τον ερχομό της άνοιξης, συμβόλιζαν την εποχή που η γη «ξυπνά» από τη χειμερία νάρκη και αναγεννάται. Για τους αρχαίους λαούς ο κύκλος αυτός της αναγέννησης της φύσης είχε σχέση και με τις ανθρώπινες ψυχές και συμβολίζονταν με το φόρεμα της μάσκας.
Τα Σατουρνάλια
Τον 2ο αι. μ.Χ. οι Βακχικές γιορτές εισήχθησαν στη Ρώμη και ονομάστηκαν «Σατουρνάλια» προς τιμήν του Σατούρνου, του Κρόνου δηλαδή και άρχιζαν στις 17 Δεκεμβρίου. Αρχικά τελούνταν θυσίες στο ναό του Θεού, ακολουθούσε γεύμα και διάφορες λαϊκές εκδηλώσεις για διασκεδάσεις. Η γιορτή κρατούσε εφτά ημέρες και εφτά νύχτες. Υποστήριζε τη γονιμότητα και την ευφορία της γης, την ειρήνη και την ευτυχία και την ισότητα. Κατά τη διάρκεια των γιορτών αυτών υπήρχε πλήρη κατάλυση των κοινωνικών κανόνων. Οι δούλοι ελευθερώνονταν, μπορούσαν να διακωμωδούσαν τους αφέντες τους και φόραγαν τα ρούχα τους. Ο ανάποδος κόσμος της Αποκριάς συμβόλιζε τη Χρυσή εποχή του Κρόνου όπου όλοι οι άνθρωποι ήταν ίσοι.
Τι σημαίνει η λέξη «Αποκριά»
Ως Αποκριά ορίζεται η χρονική περίοδος από την Κυριακή του Τελώνου και του Φαρισαίου μέχρι την Καθαρά Δευτέρα. Η λέξη «Αποκριά» προέρχεται από το Βυζαντινό «απόκρεω» που σημαίνει αποχή από το κρέας (ἀποκρέα < μτγν. επίθ. ἀπόκρεως < ἀπό + κρέας).
Ανάλογη με την ελληνική λέξη Αποκριά είναι και η λατινική λέξη Καρναβάλι (Carneval, Carnevale, από τις λέξεις Carne=κρέας και Vale=περνάει).
Οι Απόκριες σήμερα
Οι Απόκριες είναι άμεσα συνδεδεμένες με την πολιτισμική κληρονομιά της Ελλάδας και τα τελευταία χρόνια αναβιώνουν όλο και περισσότερο έθιμα.
Το κύριο γνώρισμα στις Απόκριες είναι οι μεταμφιέσεις τις οποίες συναντάμε σε ολόκληρη την Ελλάδα, καθώς και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Το όνομα των μεταμφιεσμένων διαφέρει από τόπο σε τόπο. κουδουνάτοι, καμουζέλες, μούσκαροι, αλλά το κοινότερο είναι μασκαράδες και καρνάβαλοι, που προέρχεται από τις ιταλικές λέξεις maschera και carnevale.
Το Γαϊτανάκι
Από τα πιο γνωστά πανελλαδικά έθιμα, που διατηρούνται αυτούσια ως τις μέρες μας κατά τις Απόκριες, είναι το γαϊτανάκι. Δεκατρία άτομα χρειάζονται γι’ αυτόν το χορό. Ο ένας κρατά ένα μεγάλο στύλο στο κέντρο, από την κορυφή του οποίου κρέμονται 12 μακριές κορδέλες, διαφορετικού χρώματος η καθεμιά. Οι κορδέλες αυτές λέγονται γαϊτάνια και δίνουν το όνομά τους στο έθιμο. Οι υπόλοιποι δώδεκα χορευτές κρατούν από ένα γαϊτάνι και χορεύουν σε ζευγάρια. Καθώς κινούνται γύρω από το στύλο, κάθε χορευτής εναλλάσσεται με το ταίρι του. Έτσι, πλέκουν τις κορδέλες πάνω του δημιουργώντας χρωματιστούς συνδυασμούς. Όταν πια οι κορδέλες τυλιχτούν στο στύλο και οι χορευτές χορεύουν όλο και πιο κοντά σε αυτόν, τότε ο χορός τελειώνει και το στολισμένο γαϊτανάκι μένει να θυμίζει το αποκριάτικο πνεύμα.
Εγγραφείτε στο brainy και γνωρίστε τα ήθη και τα έθιμά μας, τους πολιτιστικούς και λαογραφικούς θησαυρούς μας, όπως και άλλων χωρών, μέσα από άρθρα της ομάδας μας.
